Autor: Skender Mustafi
BSc. Punë Sociale
Jean Piaget (lexo Zhan Piazhe) (1896 – 1980), ishte një psikolog i njohur zviceran i thelluar në psikologjinë e zhvillimit. Ai u bë i njohur me punën e tij në fushën e zhvillimit mendor të fëmijëve. Ishte njëri nga profesionistët e parë që studiuan zhvillimin e fëmijëve në mënyrë shkencore. Piaget besonte se fëmijët kalojnë disa faza të caktuara, të cilat dukshëm dallojnë nga njëra-tjetra, gjatë zhvillimit të aftësive të tyre intelektuale. Këto faza ndahen mbi supozimin se fëmija eksploron në mënyrë aktive mjedisin ku jeton në mënyrë që të mund të mësojë. Andaj, ndërveprimi intensiv me mjedisin personal i mundëson fëmijës që të zhvillohet në një drejtim të caktuar mendor.
Fazat e zhvillimit të fëmijëve
Piaget identifikon katër fazat kryesore te zhvillimit mendor të fëmijëve: zhvillimi ndijor-motorik, para-operative, operative-konkrete dhe operative-formale.
1. Faza ndijore-motorike (0 – 2 vjeçare)
Kjo fazë fillon nga lindja deri në moshën dy vjeçare. Në këtë fazë, fëmija shfrytëzon ndjenjat dhe aktivitetet trupore për të mësuar. Jeta zbulohet dhe njihet përmes të parit, të dëgjuarit, nuhatjes, shijimit e prekjes. Fëmija në këtë fazë nuk ka aftësinë të mendojnë në mënyrë abstrakte ose të kuptojnë koncepte të tilla si koha dhe hapësira. Gjithashtu përjetshmëria e objekteve është një element i rëndësishëm i kësaj faze. Kjo do të thotë, fëmijët në këtë fazë kuptojnë se objektet ekzistojnë derisa ato mund të shihen, me largimin e tyre nga sytë pushon ekzistimi i objekteve sipas tyre.
2. Faza para-operative (2 -7 vjeçare)
Kjo fazë fillon rreth moshës dy vjeçare dhe zgjat deri në moshën pesë vjeçare. Në këtë fazë, fëmijët zhvillojnë aftësinë për të shfrytëzuar gjuhën dhe simbolet në mënyrë që të kuptojnë mjedisin e tyre. Gjithashtu, dukshëm zhvillohet imagjinata dhe të menduarit e fëmijëve është shumë egocentrik, që do të thotë se perspektiva e të tjerëve nuk kuptohet në tërësi dhe nuk merret parasysh si ajo personale. Megjithatë, fëmijët tanimë janë zhvilluar të mendojnë në mënyrë abstrakte dhe të kuptojnë koncepte si koha dhe hapësira. Megjithatë, ata ende nuk mund të kuptojnë lidhjet midis këtyre koncepteve.
3. Faza operative – konkrete (7 – 12 vjeçare)
Kjo fazë fillon në moshën shtatë vjeçare dhe zgjat deri në adoleshencë. Në këtë fazë, fëmijët mund të kuptojnë lidhjet midis koncepteve dhe të bëjnë operacione matematikore dhe logjike. Ata në këtë fazë kanë të zhvilluar gjithashtu të kuptuarit e lidhjes shkak-pasojë. Gjithashtu, mund të zgjidhin probleme komplekse dhe kuptojnë më mirë konceptet kohë dhe hapësirë.
4. Faza e operative – formale (12 e më tej)
Kjo fazë fillon rreth moshës së adoleshencës dhe vazhdon deri në moshën e rritjes. Në këtë fazë, fëmijët zhvillojnë aftësinë për të menduar në mënyrë abstrakte dhe të kuptojnë koncepte si teoria dhe hipoteza. Mund të zhvillojnë mendime hipotetike dhe të dallojnë në mes të skenarëve të ndryshëm hipotetik. Në këtë moshë fëmijët arrijnë shkallën më të lartë të menduarit logjik. Ata gjithashtu mund të bëjnë hulumtime të pavarura dhe të mendojnë në mënyrë kritike. Fëmijët madje mund të bëjnë konsiderata morale dhe të gjejnë zgjidhje alternative për probleme komplekse.
Rëndësia e të kuptuari të fazave të sugjeruara nga Piaget
Fazat e zhvillimit të Piaget janë të rëndësishme për të gjithë personat e përfshirë në punën e drejtpërdrejtë ose të tërthorë me fëmijët pasi që ato:
Këto faza nuk kufizohen vetëm në zhvillimin mendor të fëmijëve, por mund të aplikohen edhe në aspekte të tjera të zhvillimit si zhvillimi social, emocional dhe gjuhësor. Teoria e Piaget ka pasur një ndikim të madh në psikologjinë e zhvillimit deri më sot dhe vazhdon të studiohet nga studiues në mbarë botën.
Referencat
- Piaget, Jean (1952). The origins of intelligence in children. New York: International Universities Press.
- Piaget, Jean (1970). Piaget’s theory. In P.H. Mussen (Ed.), Carmichael’s manual of child psychology (Vol. 1, pp. 703-732). New York: Wiley.
- Piaget, Jean (1972). The psychology of the child. New York: Basic Books.
- Flavell, John H. (1985). Cognitive development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
- Woolfolk, Anita E. (2016). Educational psychology (13th ed.). Boston: Pearson.
- McKinney, Laura (2021). Cila është faza para operacionit e Piaget? Karakteristikat kryesore. Botuar nga warbletoncouncil.org. URL: https://sq.warbletoncouncil.org/etapa-preoperacional-piaget-16592
